اين يک واقعيت است: کره زمين گرم مي شود!

گزارش دانشمند از کنفرانس بين المللي ISES در کانادا
 

غروب روز دهم ژوئن 2009، (20 خرداد 1388) و پس از گذر از فراز کشورها و قاره هاي مختلف و يک توقف چهار ساعته در لندن، وارد شهر يک ميليون نفري "کلگري" در جنوب غربي ايالت آلبرتاي کانادا شدم و اين آغاز ماموريت چهار روزه اي بود که در کنفرانس بين المللي دانشجويي انرژي (Intearnal Student Energy Cummit) بر عهده ام گذاشته شده بود.
فرصت سه روزه اين کنفرانس در روزهاي آفتابي جنوب آلبرتا که در نزديکي آن مي توان رشته کوه هاي طولاني راکي (ROCKIE) را رصد کرد، به سفيران جوان 47 کشور دنيا يادآوري مي کرد که گرمايش جهاني کره زمين و افزايش انتشار گازهاي گلخانه اي، يک شوخي سياسي براي پر کردن صفحات نشريات و روزنامه ها و بيا يک سوژه مغتنم براي گرم کردن مباحثه ها و مناظره هاي علمي نيست. بلکه يک واقعيت تلخ و در حال تکوين است که ما به اندازه اهميت اش آن را جدي نمي گيريم در حالي که بقاي صلح آميز و امن ما بر روي کره زمين حداقل در چند سده آينده، منوط به رويارويي واقع گرايانه با آن است.

پيش درآمد
 

برنامه هاي مربوط به افتتاحيه کنفرانس از غروب روز دهم شروع مي شدند و تاخير چند ساعته پروازهاي من باعث شده بود تا آنها را از دست بدهم. با اين حال، در مراسم افتتاحيه که به ميزباني SAIT (موسسه فناوري آلبرتاي جنوبي) برگزار مي شد، دو سخنران اصلي حضور داشتند. "لن وبر" وزير انرژي آلبرتاي جنوبي که به دانشجويان و ميهمانان از سراسر دنيا خير مقدم گفت و "الکس استفن"، سردبير و بنيان گذار مجله اينترنتي WORLD Changing، استفن، يکي از روزنامه نگاران سرشناس دنيا در موضوع محيط زيست و حقوق بشر است و مجله اي که او راه اندازي کرده، يکي از مجلات "آلترناتيو" مهم اينترنتي محسوب مي شود. اين گونه مجلات، بر خلاف رسانه هاي جريان اصلي (همانند شبکه هاي بزرگ تلويزيوني يا روزنامه هاي معروف دنيا)، ترجيح مي دهند خبرها، رويدادها و تحليل هايي را منتشر کنند که غالباً به مذاق دولتمردان و اهالي قدرت خوش نمي آيد، اما به آرمان هاي بلند و طولاني مدت بشر خدمت مي کند و آنها را پاس مي دارد. استفن که يکي از مخالفان سرسخت صنعتي سازي بي رويه و انتشار روز افزون گازهاي گلخانه اي است. اظهار نظري معروف دارد. او مي گويد: "ما خود را در مواجهه با دو آينده مي يابيم. يک آينده غير قابل تعمق و يک آينده عملاً غير قابل تصور. هدف من اين است که آينده اي پايدار، پويا، موفق و عادلانه بسازم. آينده اي که هم روشن است و هم سبز. مجله ما بر پايه اين نظريه بنا شده که چنين آينده اي دور و دست نيافتني نيست، بلکه يک واقعيت رو به تکامل است."
الکس استفن مشخصاً در ايده خود به توسعه پايدار زيست محيطي اشاره مي کند و اين سرفصل، موضوع بسياري از گفت و گوها، سخنراني ها و پانل هايي بود که در طول برگزاري کنفرانس برپا شد.

گام نخست
 

از ساعت 8:30 صبح روز يازدهم ژوئن برنامه هاي کنفرانس به صورت رسمي آغاز مي شدند. پانل چهار نفره اي که يکي از شرکت کنندگان در آن دکتر "پيرس ريمر" دبير کل شوراي جهاني پتروشيمي (WPC) بود.
تمرکز اصلي سخنرانان با توجه به موضوع کنفرانس اين بود که چگونه با کاهش دادن هزينه هاي استحصال نفت و ميعانات گازي، جهان را به سمت استفاده از انرژي هاي جايگزين و پاک حرکت دهيم و به جاي استفاده روز افزون از منابع و سوخت هاي فسيلي که در مقايسه با هزينه ها و مخارج، بازده نامطلوب و ناچيزي دارند، از انرژي هاي کم خرج و پرسود هيدروالکتريک (برق ـ آبي)، ژئوترمال (زمين گرمايي)، بيومس (زيست توده) و انرژي خورشيدي استفاده کنيم.
در ابتدا "باب ميشل"، يکي از چهار سخنران در پانل و مدير دفتر برنامه ريزي راهبردي و توسعه اقتصادي شرکت نفتي Conoco philips کانادا که خود سال هاي فراواني را به فعاليت و تحقيق در بخش انرژي گذرانده و بيش از 25 سال در وزارت انرژي ايالت آلبرتا به عنوان محقق و برنامه ريز حضور داشته، به يک واقعيت مغفول و البته ظريف اشاره کرد. او گفت که ما در حال حاضر تاکيد زيادي بر روي جايگزيني انرژي هاي رايج فسيلي با انرژي هاي تجديدپذير داريم، اما "صدها سال طول مي کشد تا ما بتوا نيم زيرساخت هاي فعلي انرژي را که براي استحصال منابع فسيلي طراحي و راه اندازي کرده ايم، مجدداً براي استفاده از منابع پاک و جايگزين (آلترناتيو) بسازيم."
باب ميشل مشخصاً از اين موضوع نگران است که حرکت شتاب زده به سوي انرژي هاي نو، هزينه هاي بيشتري بر اقتصاد مبتني بر نفت و گاز جهان تحميل کند.
با اين حال، دکتر پيرس ريمر که به اقتضاي جايگاه کاري خود قاعدتاً بايد طرفدار انرژي هاي فسيلي باشد، معتقد است: "ما در آينده نيز همچنان از انرژي هاي رايج و فسيلي استفاده خواهيم کرد.اين يک امر بديهي است. با اين حال کاملاً حياتي است که شروع به طراحي و توسعه فناوري و زيرساخت استحصال انرژي هاي نوين کنيم و هزينه هاي آن را بپردازيم."
دکتر ريمر همچنين به موضوع (Tar sands) (توده هاي متراکم شني که نفت در آنها نفوذ کرده است) پرداخت که يکي از موضوعات مورد علاقه کانادايي ها محسوب مي شود. کشور کانادا که بعد از عربستان سعودي دومين دارنده بزرگ ذخاير نفت جهان است، 179 ميليارد بشکه به اثبات رسيده ذخيره نفتي دارد و جالب اينجاست که 95 درصد اين نفت، در منابع غير متداول همانند شن هاي نفتي قرار دارند. با اين اوصاف، کشور 33 ميليون نفري کانادا با مصرف روزانه 2 ميليون و سيصد هزار بشکه نفت، يعني مقداري که از مصرف روزانه نفت در ايران هم بيشتر است، يک سياست طولاني مدت براي ذخيره نفت و صادرات نفت در قرون آينده را در پيش گرفته و در حال حاضر، چهاردهمين وارد کننده بزرگ نفت دنياست!
در ادامه برنامه هاي اين روز، چهار جلسه سخنراني هم زمان برگزار شد و نتايج تحقيقات پژوهشگران براي روي چهار موضوع انرژي هيدروالکتريک، انرژي خورشيدي، حمل و نقل با استفاده از ماشين هاي گازسوز و گرمايش کره زمين در سخنراني هاي 45 دقيقه اي ارائه شد.
سخنران اصلي برنامه اين روز، پروفسور "مايکل کلير"، استاد سرشناس مطالعات صلح و امنيت بين المللي کالج همپشاير در ماسوچوست بود.
مايکل کلير که کتاب او با عنوان "قدرت هاي طالع و جهاني که کوچک مي شود"، توجه زيادي در سطح رسانه هاي جهان به خود جلب کرد، در سال 2005 ادعا کرد که يکي از عوامل اصلي تحريک کننده جورج بوش، رئيس جمهور سابق آمريکا براي اشغال عراق، منحرف کردن اذهان عمومي جهان از مشکلات داخلي آمريکا و به دست آوردن استيلا بر منابع انرژي عراق بوده است. او در يکي از مقالات خود نوشت که عراق بعد از اشغال آمريکا در سال 2003 به يک منبع نفت و گاز براي جهان تبديل شده است. او مثالي از سال هاي دور آورد و نوشت: "در سال 1920 و با حمايت جامعه ملل (که پيش از تشکيل رسمي سازمان ملل فعاليت مي کرد)، بريتانيا توانست ايالت هاي عثماني بصره، بغداد و موصل را به يکديگر پيوند دهد و پادشاهي عراق را بنيان نهد تا بهتر بتواند بر دارايي ها و منابع "شرکت نفت ترکيه" مسلط شود. شرکتي که بعدها به "به شرکت نفت عراق" تبديل شد. اندکي بعد، ملي گراهاي عراق و حزب بعث با رهبري صدام حسين توانستند شرکت نفت عراق را ملي کنند و اين امر، خشم و خصومت پايان ناپذير بريتانيا و آمريکا را برانگيخت..."
پروفسور کلير، سخنراني خود را به رقابت آمريکا و چين بر سر منابع انرژي و نقش روابط ديپلماتيک دو کشور در منطقه خليج فارس به ايجاد مسابقه بر سر ذخاير نفت خاورميانه اختصاص داد.
به گفته پروفسور کلير، مصرف نفت آمريکا معادل 18/5 درصد و مصرف نفت چين معادل 36/5 درصد از کل مصرف سالانه نفت در جهان است و بر اين اساس، دو کشور به دليل جمعيت فراوان، وسعت جغرافيايي، گستردگي صنايع، شبکه هاي پيچيده حمل و نقل و بسياري از عوامل جانبي ديگر، "معتاد به مصرف نفت" محسوب مي شوند. مايکل کلير گفت که بخش حمل و نقل در کشور آمريکا به تنهايي مصرف کننده 1/8 درصد از توليد متوسط نفت جهان در سال است و اين در حالي است که کشور آمريکا يکي از کشورهاي پيشرو در صادرات نفت و انرژي محسوب نمي شود؛ يعني در ازاي مصرف بيش از اندازه خود، بازده متقابل به جهان ارائه نمي کند.
کلير همچنين گفت: "وابستگي گسترده آمريکا به نفت و انرژي، در کشاورزي و امور نظامي هم بازتاب پيدا مي کند. ارتش آمريکا به تنهايي يکي از بزرگ ترين مصرف کنندگان نفت جهان به شمار مي رود و ميزان نفت و انرژي مصرفي توسط اين نهاد، به تنهايي بيشتر از کل مصرف سالانه انرژي مردم کشور سوئد است."
کلير با اشاره به شباهت هاي الگوي مصرف نفت و انرژي در چين و آمريکا، گسترش روز افزون وابستگي به ذغال سنگ در توليد انرژي الکتريکي را يکي از مشکلات مشترک اين دو غول اقتصادي نام برد و پيش بيني کرد: "با تمام اين اوصاف، چين به زودي آمريکا را به عنوان بزرگ ترين مصرف کننده نفت و انرژي در جهان پشت سرخواهد گذاشت. "پروفسور کلير در ادامه بحث خود، به پيچيدگي هاي روابط خارجي چين و آمريکا اشاره کرد و رقابت آنها بر سر رابطه با سودان، نيجريه و عربستان سعودي از بودن شرايط ارزيابي کرد. او همچنين به روابط نزديک چين با ايران به عنوان چهارمين توليد کننده گاز طبيعي جهان اشاره و ادعا کرد که چين به عنوان يک کشور "گرسنه انرژي"، از اين رابطه با ايران سود مي برد.
با تمام اوصاف، کلير در نهايت نتيجه گيري کرد که آمريکا و چين براي به وجود نيامدن يک تقابل همه جانبه و حفظ منافع دو طرفه در روابط خود با يکديگر، به نوعي تلاش خواهند کرد تا مصالحه بر سر انرژي را در دستور کار خود قرار بدهند. "هنري پائولسون، وزير خزانه داري آمريکا در دولت جورج بوش، در پايان سومين نشست راهبردي مشترک کميسيون هاي انرژي چين و آمريکا، به ضرورت برنامه ريزي مشترک دو طرف براي حفظ پايداري امنيت انرژي و جلوگيري از گسترش روند گرمايش کره زمين اشاره کرد و از دغدغه مشترک گسترش گازهاي گلخانه اي و حفظ منابع پايدار به عنوان عاملي براي اتحاد دو کشور نام برد."

دومين روز
 

در دومين روز از کنفرانس و به روال روز نخست، ابتدا يک پانل با حضور کارشناسان انرژي و سپس چهار جلسه سخنراني هم زمان برگزار شد و در نهايت پروفسور "ديويد کيت"، استاد سرشناس زمين شناسي از دانشگاه کلگري، سخنراني کليدي را در سالن Macleod BCD انجام داد.
در ساعت 8:30 صبح، پانل ابتدايي که با حضور "جنيفر گرانت" تحليلگر سياست گذاري انرژي در موسسه فرانسوي PEMBINA "اندرو نيکيفروک" نويسنده کانادايي و "مت فاکس" معاون ارشد شرکت Conoco philips اداره مي شد، گفت وگويي يک ساعته با موضوع استخراج نفت از سنگ هاي نفتي و روش هاي کاهش هزينه در استحصال نفت از منابع غير معمول انجام داد و با برگزاري جلسه پرسش و پاسخ به پايان رسيد.
اين پانل، بيش از بخش هاي ديگر کنفرانس مورد استقبال دانشجويان و ميهمانان کانادايي قرار گرفت. گفته مي شود در صورتي که راه هاي ارزان قيمت و زيرساخت هاي استاندارد براي استخراج و استحصال منابع نفتي موجود در سنگ هاي نفت زا به دست آيد، جهان تا يک آينده طولاني و غير قابل تخمين از نياز به همه منابع انرژي هاي فسيلي بي نياز خواهد شد؛ و تنها بررسي آمار و ارقام ذخايري که کانادا و ونزوئلا در اختيار دارند، عمق اين واقعيت را به ما نشان خواهد داد.
در اين روز در جريان سخنراني هاي هم زمان، دکتر "جان هاکربي"، رئيس کميته سيستم هاي انرژي اقيانوسي سازمان بين المللي انرژي و نماينده نيوزلند در کميسيون بين المللي الکتروتکنيک، ارائه کننده يکي از مقاله ها بود. او به اين موضوع اشاره کرد که نقش انرژي هيدروالکتريک در توليد برق جهان ناديده گرفته شده، در حالي که پتانسيل موجود واقعاً فراتر از حد انتظار هستند او گفت: "حدود 60 درصد برق کانادا از محل انرژي آب به اشکال مختلف از جمله انرژي کشندي (جزر و مدي) تامين مي شود و اين ميزان بيش از 13 درصد از کل انرژي جهاني توليد شده از آب (Hydro Power) را تشکيل مي دهد. همچنين در حال حاضر بيش از 2 هزار مگاوات نيروگاه برق ـ آبي در کانادا راه اندازي شده که از طريق توليدات 5500 سايت کوچک هيدرو در نقاط مختلف اين کشور به دست مي آيد."
او پيش بيني مي کند که در سال هاي آينده، کشورهاي جديدي به چرخه توليد دستگاه ها و تجهيزات استفاده از انرژي اقيانوس ها بپيوندند و نخستين موج جدي تجاري براي شکل دادن روابط اقتصادي ميان کشورها بر اساس تبادل دانش و تجهيزات انرژي هيدرو شکل بگيرد. به گفته هاکربي، در حال حاضر کشورهاي ايرلند، نيوزلند، کانادا و کشورهاي اسکانديناوي، بهترين توليد کنندگان و طراحان هيدرو هستند.
او در ادامه سخنراني خود، به صورت تفصيلي به راه هاي استحصال انرژي از امواج، جريان هاي دريايي، بادهاي ساحلي و طغيان رودها و نهرها پرداخت.
اما مهم ترين بخش برنامه هاي اين روز، سخنراني پروفسور "ديويد کيت"، استاد سرشناس زمين شناسي دانشگاه کلگري بود. او در سال 2006 ميلادي به عنوان دانشمند زيست محيطي سال کانادا انتخاب شد و پيش از ورود به دانشگاه کلگري، استاد دانشگاه هاوارد و دانشگاه کارنگي ملون در آمريکا بود.
پروفسور کيت که در ميان دانشجويان کانادايي و آمريکايي بسيار محبوب است و شيوه هاي تعاملي، با نشاط و متفاوت ارائه درس و سخنراني او در ميان زمين شناسان و متخصصان علوم زيست محيطي شهرت دارد، برنده جايزه دانشگاه MIT براي تعالي در فيزيک تجربي است و مدتي را نيز به عنوان مشاور انجمن سلطنتي مطالعات ژئو مهندسي انگلستان فعاليت کرده است.
سخنراني او که به گواهي حاضران و شرکت کنندگان، آموزنده ترين و جذاب ترين بخش روز دوم بود، به موضوع گرمايش کره زمين و راه حل هاي احتمالي حل بحران افزايش گازهاي گلخانه اي اختصاص داشت.
او در بخشي از سخنراني خود به بي تفاوتي حال حاضر جامعه جهاني نسبت به موضوع گرمايش کره زمين اشاره کرد و گفت "فرمولي که جهان در حال حاضر از آن تبعيت مي کند، فرمول بي تفاوتي به اضافه عدم اطمينان است که حاصلي غير از خطر به دنبال نخواهد داشت."
پروفسور کيت گفت: "روزنامه نيويورک تايمز در سال 1953 گزارش داده بود که حجم انتشار گاز هاي گلخانه اي با شرايط فعلي در عرض 50 سال 2 برابر مي شود، و اين در حالي است که ما هم اکنون از دو برابر شدن انتشار گازهاي گلخانه اي در برخي کشورها تا پايان سال 2030 مطمئن هستيم."
او البته از اين نظريه که جايگزين کردن انرژي هاي فسيلي با انرژي هاي جايگزين و پاک، ضامن از بين رفتن انتشار گازهاي گلخانه اي است انتقاد کرد و گفت: "انرژي هسته اي، انرژي خورشيدي مبتني بر ايستگاه هاي مرکزي، انرژي زمين گرمايي، انرژي بيومس و همه انرژي هاي جايگزين که به عنوان انرژي پاک از آنها ياد مي کنيم، داراي اثرات زيست محيطي منفي هستند و ما تنها بايد به دنبال انرژي هايي پاک تر باشيم، يعني انرژي هايي که انتشار CO2 را کاهش مي دهند؛ نه اينکه از بين مي برند."
پروفسور کيت معتقد است که منافع کاهش گازهاي گلخانه اي به همه جهان بر مي گردد و اين تنها هزينه هاست که دولت هاي محلي بر عهده مي گيرند، در نتيجه ما بايد با به وجود آوردن آگاهي لازم در ميان جوامع، مبارزه با اين معضل نگران کننده را به يک عزم جهاني تبديل کنيم و حداقل هزينه هاي لازم براي تضمين سلامت و امنيت در آينده طولاني مدت خود را بپذيريم.
در اين روز، شرکت suncor که يکي از حاميان مالي کنفرانس به شمار مي رفت، مسابقه اي را بين گروه هاي سه نفره دانشجويان از پنج قاره برگزار کرد که در آن هر گروه مي بايست با ارائه يک اسلايد 15 دقيقه اي، از نظريه اي که به کاهش هزينه هاي استحصال انرژي کمک مي کند، دفاع مي کردند. گروه برنده اين مسابقه، هزار دلار جايزه نقدي دريافت کرد.

سيزدهم ژوئن، مرکز اجتماعات CTCC
 

آخرين روز برگزاري عمومي کنفرانس با حضور يک ميهمان ويژه، به جذاب ترين و شلوغ ترين روز ISES 2009 تبديل شد.در اين روز، صبحانه ميهمانان با الهام از فضاي مراسم سنتي Calgary stampede در خيابان stephen Avenue سرو شد و پس از شرکت در پانل ابتدايي و جلسات سخنراني هم زمان، همگي منتظر سخنراني ميهمانان ويژه يعني رئيس جمهور سابق مکزيک بودند تا CTCC شاهد پرجنب و جوش ترين روز يک هفته اخير خود باشد.
"گوستاو گروب"، دانشمند سوئيسي و دبير کل اتحاديه جهاني انرژي پايدار، "رندي گوسن" دبير کل سابق شوراي جهاني پتروشيمي "جرمي ريفکين" رئيس بنياد جهاني Economic Trends و "لئوراتچليد" معاون شرکت بزرگ نفتي Nexen کانادا، سخنرانان اين روز پانل ابتدايي بودند که با موضوع رويکردهاي جديد در استحصال انرژي هاي تجديدپذير صحبت مي کردند.
در سخنراني چهار گانه هم زمان نيز دکتر "ديويد اروين هاليدي" و "مائورو کيموليا" با موضوع توسعه پايدار انرژي در کشورهاي در حال توسعه سخن گفتند و نهايتاً نوبت به بخشي رسيد که همگي انتظار آن را مي کشيدند:
سخنراني "ويسنته فاکس"، رئيس جمهور سابق کشور مکزيک و ميهمان افتخاري و کنفرانس.
فاکس که با وجود برنامه کاري بسيار فشرده و حضور کوتاه مدت در کلگري، با همه کساني که مايل بودند با او گفت و گوي کوتاهي داشته باشند يا عکس يادگاري بگيرند خوش و بش مي کرد و به شکل جالبي توسط هيچ محافظ شخصي هم حفاظت نمي شد، سخنراني خود را با جملاتي کوتاه به زبان اسپانيايي آغاز کرد و در طول صحبت هايش هم مدام روي سن راه مي رفت و ميکروفن دستي را همراه خود جابه جا مي کرد!
او در سخنراني اش، از اميد به آينده روشن جهان در سايه رهبري جوانان امروز سخن گفت و اعلام کرد که با وجود محدوديت هاي فعلي منابع و ثروت در کشور هاي توسعه نيافته و در حال توسعه، معضل گرمايش کره زمين در اين کشورها حل خواهد شد.
او همچنين به وضعيت فعلي اقتصاد مکزيک اشاره کرد که يکي از اعضاي گروه 20 و براساس توليد ناخالص داخلي، يازدهمين اقتصاد بزرگ جهان است که بنا به پيش بيني"اکونوميست" به زودي، به جمع 5 اقتصاد بزرگ جهان خواهد پيوست. فاکس به اين موضوع اشاره کرد که در دوران مديريت خود، تلاش هايي را براي کاهش توليد گازهاي گلخانه اي انجام داده است؛ با اين حال هنوز راه زيادي پيش روي اين کشور و ساير کشورهاي در حال توسعه وجود دارد.
ويسنته فاکس در دوران رياست جمهوري خود روابط نزديکي را با ايالات متحده و کشورهاي گروه 8 برقرار کرد؛ چرا که اعتقاد داشت توسعه اقتصادي در گرو باز کردن درهاي بازار آزاد به روي جهان و توسعه روابط با کشورهاي صنعتي است.
فاکس در پايان سخنراني خود، با تشويق ممتد حاضران بدرقه شد و پس از شرکت در گفت و گوي اختصاصي با دانشمند و همچنين حضور در پانل مشترک با رهبران (اعضاي شوراي دانشجويي)، کلگري را به مقصد کشور خود ترک کرد.
به نمايندگي از شوراي نه نفره دانشجويي در پانل مشترک رهبران جوان، "کاويا ماياپان"، از هند "استيون باتلر" از استراليا، "ايون سانچز" از کلمبيا و "مارک بلک ول" از کانادا به عنوان ميهمان همراه با رئيس جمهور فاکس حضور داشتند و به سوالات حاضران پاسخ دادند و ايده اهاي خود را براي توسعه پايدار در عرصه انرژي مطرح کردند.
کنفرانس بين المللي ISES2009 در شهر Calgary کانادا با سخنراني دبير اجرايي و تني چند از مقامات دانشگاه کلگري و پخش يک ويديو کليپ چند زبانه درباره آينده کره زمين زير سايه پديده گرمايش جهاني و کاهش روز افزون منابع تجديد ناپذير، رأس ساعت 5 بعداز ظهر شنبه سيزدهم ژوئن 2009 به صورت رسمي پايان يافت و بيش از 400 دانشجو از سراسر جهان را راهي خانه هاي خود کرد.

شن هاي نفتي کانادا
 

توده هاي متراکم شني که نفت در آنها نفوذ کرده است که به TARSANDS و "نفت فوق سنگين" نيز معروف هستند، نوعي ذخيره قير نفتي (bituman) هستند و درآنها مقادير زيادي گوگرد وجود دارد. اين سنگ ها معمولاً به صورت نفت آميخته با خاک رس، آب و ريگ يافت مي شوند که شديداً چسبناک و متراکم هستند و معدن اصلي آنها، کانادا و ونزوئلا است. دشواري ها و هزينه هاي فراوان استحصال نفت از اين روش که نياز به حفاري ها و فعاليت هاي معدني طاقت فرسا دارد، عملاً باعث شده تا در آمارهاي مربوط به انرژي، آن را به عنوان بخشي از ذخاير نفتي محاسبه نکنند. با اين حال، گفته مي شود که در صورت محاسبه مقدار نفت غير متداول موجود در کوهستان هاي ايالت آلبرتاي کانادا، ذخاير نفتي اين کشور آمريکاي شمالي از مجموع ذخاير نفت کشور عربستان سعودي نيز بيشتر خواهد بود.
بر اساس متون تاريخي، گفته مي شود که سنگ هاي نفتي براي نخستين بار به عنوان عايق در برابر آب از سوي اهالي بابل و بين النهرين مورد استفاده قرار مي گرفته است. در دوره معاصر نيز از سال 1742، فرآيند جداسازي بخار از سنگ هاي نفتي در منطقه "پکل برون آلزاس" فرانسه رايج بوده است.
شرکت Suncor Energy کانادا براي نخستين بار در سال 1967 موفق شد يک بشکه نفت خام از سنگ هاي نفت زاي Athabasca در شمال ايالت آلبرتا استخراج کند. با پيشرفت فناوري هاي استحصال نفت خام از شن هاي نفتي، در سال 2007 و به گواهي آمار، 44 درصد از نفت مصرفي صنعت کانادا از همين مسير به دست آمد. با وجود تلاش هاي شرکت فرانسوي، TOTAL و شرکت هلندي Shell، در حال حاضر بيشترين سود حاصل از استخراج نفت خام از شن هاي نفتي در کانادا را شرکت هاي ملي کسب مي کنند.
تخمين هاي موجود نشان مي دهد که حداقل 1/7 تريليون بشکه نفت خام در کانادا و 235 ميليارد بشکه هم در کشور ونزوئلا به صورت پنهان در شن هاي نفتي ذخيره شده اند و اين دو کشور مجموعاً 6/3 تريليون بشکه نفت دنيا را ذخيره کرده اند؛ در حالي که ذخيره نفت متداول و رايج دنيا از 75/1 تريليون بشکه فراتر نمي رود!

حاشيه ها
 

ـ شوراي دانشجويي کنفرانس از نه دانشجو تشکيل مي شد که بعد از شرکت در يک مسابقه پژوهشي بين المللي انتخاب شدند تا کتابچه پاياني کنفرانس شامل مقالات و نتايج تحقيقات در مورد وضعيت بحران انرژي در مناطق گوناگون جهان را تدوين و تاليف کنند. "روشي سوني" و "کاويا ماياپان" از هند، "استيون باتلر" از استراليا، "ايون سانچز" از کلمبيا، "يوروسالم درسه" از اتيوپي، مکزيک، "مايکل موس" از لهستان و نماينده ايران، اعضاي اين شورا بودند.
ـ در طول برگزاري کنفرانس، موفق به آشنايي با يک دانشجوي ايراني شاغل به تحصيل در دانشگاه کلگري شدم که اتفاقاً از اعضاي تيم اجرايي کنفرانس هم بود. "محمد يگانگي" با سخاوت تمام، در بسياري از مواردي که به مشکل برخورد مي کردم، مرا راهنمايي و کمک مي کرد.
ـ در روز پاياني کنفرانس، سخنراني رئيس جمهور سابق مکزيک "ويسنته فاکس" به زبان انگليسي انجام مي شد که با ته لهجه اسپانيايي، شکل جالبي پيدا کرده بود!
ـ در روزهاي برگزاري کنفرانس، انتخابات رياست جمهوري ايران در حال برگزاري بود. قبل و بعد از اعلام نتايج، بسياري از شرکت کنندگان، استادان وحتي شهروندان عادي در کلگري، نسبت به انتخابات واکنش نشان مي دادند و نتايج آن را تحليل مي کردند.
ـ بخش عمده اي از شرکت کنندگان که در کنفرانس، از کشورهاي در حال توسعه يا دانشجوياني بودند که با اخذ تابعيت دو گانه، در يکي از کشورهاي صنعتي تحصيل مي کردند. در ISES با سه دانشجوي آلماني آشنا شدم که هيچ کدام از آنها واقعاً آلماني نبودند!

گفت و گوي دانشمند با رئيس جمهور سابق مکزيک
 

ويسنته فاکس بعد از پيروزي 42 درصدي از انتخابات سال 2000 مکزيک، 6 سال عهده دار سمت رياست جمهوري اين کشور 109 ميليون نفري بود و مکزيک را به سيزدهمين اقتصاد بزرگ جهان، بالاتر از استراليا، ترکيه و سوئيس، تبديل کرد.
کنفرانس ISES شرکت کنندگان مکزيکي زيادي داشت و او نيز به عنوان سخنران و ميهمان ويژه در روز اختتاميه حاضر بود تا از تجربيات، خاطرات، برنامه ها و دورنماي ذهني خود براي آينده انرژي و گرمايش کره زمين سخن بگويد.
او در طول سخنراني خود که با سبک و سياق خاصي انجام مي شد، بارها مورد تشويق حاضران در آيين اختتاميه قرار گرفت و نهايتاً پس از پايان صحبت هايش و در حالي که بيش از نيم ساعت مشغول، به گرفتن عکس يادگاري و دادن امضا به جوانان و هواداران خود بود، با همکاري "جينالاگونس"، عضو مکزيکي شوراي دانشجوييISES حاضر شد تا براي يک گفت و گوي اختصاصي با "دانشمند" به من پيوندد.
در پاسخ به اين سوال که از حضور در جمع دانشجويان سراسر دنيا و سخنراني براي آنان چه احساسي دارد. فاکس پاسخ داد: "اين جوانان رهبران آينده زمين هستند و من براي آنان احترام زيادي قايلم. مايه خوشحالي و افتخار براي من است که با آنان صحبت مي کنم و متقابلاً چيزهاي زيادي از آنها مي آموزم."
رئيس جمهور سابق مکزيک درباره اين که بومي سازي راه هاي مقابله با گرمايش کره زمين و بحران انرژي چگونه ممکن است، گفت: "البته بايد بتوانيم فناوري هاي خودمان را طراحي کنيم و مشکلات را برطرف سازيم، اما در حال حاضر متاسفانه با کمبود منابع و امکانات مواجه هستيم و شايد نتوانيم همه نيازهاي خود را برطرف کنيم. از همين رو بايد فناوري و امکانات را از کشورهاي صنعتي و توسعه يافته مانند ايالات متحده وارد کنيم و از راه حل هاي آنان کمک بگيريم و به مرور زمان به فکر بومي سازي باشيم."
اين اظهار نظر او و تمايل به همکاري با ايالات متحده برايم جالب بود؛ چرا که برخلاف بسياري از رهبران چيگراي آمريکاي لاتين، او آشکارا متمايل به غرب به نظر مي رسد. در حاشيه صحبت ها از او درباره دليل اين تفاوت پرسيدم. او پاسخ داد: "ما مايليم درهاي جهان را به سوي خود بگشاييم و افق هاي جديدي ترسيم کنيم. ما نياز به رابطه با جهان داريم و اين رابطه متقابل به همه ما کمک مي کند."
فاکس همچنين درباره رابطه با ايران و يافتن راه حل هاي مشترک براي مبارزه با دغدغه هاي پيش روي دنياي انرژي گفت: "متاسفانه ما بسيار از همديگر دور هستيم و فاصله جغرافيايي زيادي داريم. سطح رابطه ما با کشورهاي خاورميانه، در سطح استعدادها و در حد قابل قبولي نيست و مامعتقديم که بايد روابط را گسترش داد و راه هايي براي مبارزه با مشکلات آينده بشريت پيدا کرد."
فرماندار سابق ايالت گوانا جواتوي مکزيک همچنين به دغدغه اي راجع به استفاده از انرژي اتمي و تاثير آن بر آينده محيط زيست اشاره کرد و گفت: "ما به صورت داوطلبانه در مکزيک، استفاده از انرژي هسته اي را کنار گذاشته ايم و معتقديم حتي استفاده از انرژي صلح آميز هسته اي هم براي ما ضروري به نظر نمي رسد، چرا که وارد شدن به اين عرصه وارد شدن به يک جنگ است و عواقب جنگ را نمي توان پيش بيني کرد."
ويسنته فاکس در پايان از خوانندگان دانشمند تشکر کرد و سلام هاي گرمش را به مردم ايران ابلاغ نمود.
منبع: دانشمند شماره 552